Câu chuyện về Bartolomeo Cristofori - người đầu tiên phát minh ra cây đàn piano

Ngày hôm qua (4/5) Google đã đổi doodle của mình để kỷ niệm 360 năm ngày sinh của Bartolomeo Cristofori  

Bartolomeo Cristofori di Francesco sinh ngày 4/5/1655 tại thành phố Padua của nước Cộng hòa Venice (ở Đông Bắc nước Ý ngày nay). Là người sáng chế ra đàn piano – đàn dương cầm, một trong những phát minh vĩ đại nhất của mọi thời đại.

Bartolomeo Cristofori di Francesco – nhà phát minh nhạc cụ lỗi lạc – mất ngày 27/1/1731 tại Florence khi chưa được nhiều người biết đến. Để ghi nhận công lao của ông, 150 năm sau khi ông mất, người ta đã cho dựng một tượng đài tưởng niệm tại thành phố Padua quê hương ông. Hiện nay trên thế giới, nhiều học viện âm nhạc mang tên ông được thành lập để đào tạo và bồi dưỡng những tài năng âm nhạc cho tương lai.

Bức chân dung duy nhất của Cristofori được vẽ vào năm 1726, miêu tả sinh động nhà phát minh đang hãnh diện đứng bên cây dương cầm – đứa con tinh thần của mình, bên trái ông là một mảnh giấy được cho là chứa đựng cơ cấu hoạt động của dương cầm. Thật không may là bức tranh này đã bị hư hỏng trong Chiến tranh Thế giới thứ II và hiện nay chỉ còn lại bức ảnh chụp của nó.

Vào khoảng cuối thế kỷ 17 tại Bảo tàng nhạc cụ thành phố Florencenước Ý, có một nhân viên quản lý tên Bartolomeo Cristofori. Ông suốt đời sống giữa các cây đàn clavicorde, clavecin và tâm trí luôn nghĩ tới những dự kiến cải tiến đàn clavecin. Phát minh của ông rất đơn giản: thay các que gảy dây bằng các búa nhỏ đập vào dây, đập mạnh hay yếu ta sẽ có được âm thanh lớn hoặc nhỏ. Thật ra điều này không phải là mới, thời cổ xưa người ta đã chơi đàn tympanon bằng cách gõ vào dây. Vấn đề ở chỗ là làm cho búa gõ lên dây đàn liên hệ chặt chẽ với lực tác động lên bàn phím, để ấn mạnh lên phím đàn sẽ có âm thanh lớn, ấn nhẹ thì có âm thanh nhỏ hơn.

Người ta không biết Bartolomeo Cristofori mất bao nhiêu thời gian và thử nghiệm bao nhiêu giải pháp, nhưng năm 1709 những người đến bảo tàng Florence đã có thể chiêm ngưỡng bốn cây đàn clavecin cải tiến do ông chế tạo với cái tên gọi mới cũng do ông đặt là gravicembalo col piano e forte (mà sau này người ta gọi tắt là piano).

The 1722 Cristofori 's Piano

Giải pháp ưu việt cuối cùng của ông là tạo ra một thiết bị tinh xảo gồm một đòn bẩy kép có gắn một búa nhỏ, nhẹ, bọc da, gắn với phím đàn và chịu tác động trực tiếp của lực tác động lên phím. Búa đập vào dây đàn để tạo âm thanh và có bộ phận tắt âm bằng dạ khi ngón tay không còn ấn xuống phím đàn nữa.

Tuy đàn piano có nhiều ưu điểm, nó vẫn chưa được các nhạc sĩ dùng ngay và Bartolomeo Cristofori đã chết trong nghèo túng vào năm 1731, không kịp chứng kiến phút đăng quang của đứa con do mình tạo ra và bản thân ông cũng không được nhiều người biết đến.

Đàn piano sau đó được các nhạc sĩ như J.S.Bach, W.A.Mozart, L.V.Beethoven tiếp nhận và thổi vào cho nó những giai điệu mê hoặc. Cùng với sự nhạy cảm về cường độ, âm thanh trong sáng, kiều diễm, nhiều sắc thái, các phòng hòa nhạc đã mở toang cửa đón nhận nó.

 Câu chuyện về người đầu tiên phát minh ra cây đàn piano

Câu chuyện về dương cầm đưa ta trở lại nước Tuscany (thuộc Ý ngày nay) vào những năm cuối thế kỷ XVII. Ở nơi ấy có Thái tử Ferdinando de Medici, một người yêu thích và tài trợ cho các hoạt động nghệ thuật âm nhạc. Năm 1688, Thái tử đến Venice tham dự lễ hội Carnival. Trên đường về nhà, khi đi ngang qua thành phố Padua, ông và Cristofori đã gặp nhau.

Đây là thời điểm nhà quý tộc đang tìm một kỹ thuật viên để chăm nom các nhạc cụ của ông thay thế người tiền nhiệm đã mất. Tuy nhiên, Thái tử Ferdinando không chỉ mong đợi ở Cristofori dừng lại ở vai trò là một kĩ thuật viên, mà còn phải là một người cải tiến các nhạc cụ.
Lúc này ở độ tuổi 33, Cristofori chưa có phát minh gì đáng kể. Mặc dù tại thời điểm ấy có rất nhiều sự lựa chọn, nhưng với nhãn quan sắc sảo của mình, Thái tử đã thấy được tiềm năng ở Cristofori và nhất quyết chọn ông. Sau đó Cristofori chuyển đến sống tại thành phố Florence để làm việc cho Thái tử, ở đây ông được đặc cách cấp cho một phân xưởng riêng cùng 1 – 2 người giúp việc; và được trả mức lương cao hơn người tiền nhiệm với khoảng 12 đồng tiền Scudo mỗi tháng.
Tại phân xưởng của mình, Cristofori lên dây đàn, vận chuyển và cải tiến các nhạc cụ. Đặc biệt, ông còn được giao công việc trùng tu những cây đàn cla-vơ-xanh (clavecin) quý giá. Đàn cla-vơ-xanh – loại đàn thịnh hành thời bấy giờ – có bàn phím và âm thanh được phát ra bằng một hệ thống cần có móc ở đầu cần để gảy vào dây đàn, tuy nhiên nó có một nhược điểm lớn là không có khả năng phát tiếng to, nhỏ theo độ mạnh, nhẹ khi người chơi nhấn phím.
David Lanz tâm sự rằng qua bản nhạc "Cristofori’s Dream", ông tưởng tượng hình ảnh Cristofori đang ở phân xưởng của mình khi đêm đã về khuya. Nhà phát minh nhạc cụ cất những dụng cụ chế tác rồi thổi tắt các ngọn nến để đi nghỉ sau một ngày làm việc dài. Rồi ông phân vân tự hỏi về những âm thanh của loại nhạc cụ mới do ông tạo ra sẽ như thế nào đây? Ông chìm dần vào giấc ngủ sâu và cuối cùng trong giấc mơ, ông đã nghe thấy chiều sâu và vẻ đẹp tuyệt vời của tiếng dương cầm hiện đại của chúng ta ngày nay.
Chẳng ai biết được Cristofori đã phải đổ bao nhiêu công sức, trải qua bao nhiêu phép thử để đi đến quyết định cuối cùng là thay các cần có móc để gảy dây trong hộp đàn bằng các búa nhỏ có bọc nỉ ở đầu búa để gõ vào dây đàn. Chính hệ thống cần và búa này đã giúp tạo nên một trong những tính năng quan trọng nhất của dương cầm là phát ra những âm thanh to, nhỏ khác nhau do lực nhấn của ngón tay người chơi vào phím đàn mạnh hay nhẹ. Chính vì thế Cristofori đã đặt tên cho cây đàn này là: "Gravicembalo col piano e forte", trong tiếng Ý nghĩa là: "Đàn cla-vơ-xanh với âm thanh nhỏ và to".
Theo sử sách ghi chép lại, những cây dương cầm đầu tiên được Cristofori chế tạo vào năm 1709. Như vậy tính đến nay, dương cầm đã tròn 300 tuổi. Theo thời gian, tên của cây đàn được rút ngắn lại còn "Pianoforte", và cuối cùng là "Piano" như ngày nay. Hiện nay còn 3 cây dương cầm do chính tay Cristofori chế tạo, gồm có:
- Cây đàn sản xuất năm 1720, có bàn phím 54 nốt với miếng gỗ tăng âm được đặt thêm vào năm 1938. Hiện đang được lưu giữ tại Bảo tàng Metropolitan ở New York, Mỹ.
- Cây đàn sản xuất năm 1722, có âm vực 4 ốc-ta (octave – quãng tám), hiện ở tại Bảo tàng Nhạc cụ quốc gia ở Rome, Ý.
- Cây đàn sản xuất năm 1726, có âm vực 4 ốc-ta, hiện ở tại Bảo tàng nhạc cụ của Đại học Leipzig, Đức.
Trên các cây dương cầm này đều được khắc dòng chữ: "BARTHOLOMAEVS DE CHRISTOPHORIS PATAVINUS INVENTOR FACIEBAT FLORENTIAE [date]", nghĩa là: "Nhà phát minh Bartolomeo Cristofori của Padua tạo ra chiếc đàn này ở Florence vào [ngày (được ghi bằng chữ số La Mã)]".
Trong 300 năm qua, dương cầm đã được các nghệ nhân cải tiến và hoàn thiện, nhưng tất cả đều dựa trên nguyên lý cấu tạo của Cristofori. Âm thanh của dương cầm ngày càng đẹp, âm vực ngày càng được nâng cao. Hiện nay âm vực của nó thường là 8 ốc-ta (octave – quãng tám), đặc biệt có cây đàn đạt đến 9 ốc-ta và đáp ứng được những yêu cầu nghệ thuật cao.

Với ưu thế tạo được những âm thanh nghe êm ái như tiếng mưa rơi, tiếng suối chảy hay hùng tráng như tiếng sấm rền, tiếng súng nổ, dương cầm dần chiếm được cảm tình của các nhà soạn nhạc, nghệ sĩ diễn tấu và khán thính giả. Những nhạc phẩm đầu tiên được soạn cho dương cầm là 12 bản xô-nát (sonata) của nhạc sĩ Ludovico Giustini. Ưu thế tuyệt vời của dương cầm so với đàn cla-vơ-xanh được khẳng định là nhờ những nhạc sĩ lớn của trường phái Cổ điển Viên (Vienne), đặc biệt là Franz Joseph Haydn (1732 – 1809), Wolfgang Amadeus Mozart (1756 – 1791) và Ludwig van Beethoven (1770 – 1827)…
David Lanz kết luận rằng, mỗi chúng ta – những người yêu dương cầm – đều cảm thấy nợ Cristofori một món nợ tình cảm. Bản nhạc này được David Lanz viết để dành tặng riêng cho Cristofori, nhà phát minh vĩ đại mà lịch sử đã vô tình lãng quên.
Đối với người yêu những âm thanh tinh tế của dương cầm, Giấc mơ của Cristofori đã trở thành sự thật và sẽ còn sống mãi. Còn giấc mơ của tôi, từ đây mới chỉ bắt đầu…

 Nguồn pianofingers.vn